Melikgazi Türbesi
Kayseri'nin Pınarbaşı ilçesindeki Melikgazi köyü’nde bulunan Melikgazi Türbesi, yüksek bir tepenin yamacındadır. Yapı üzerinde herhangi bir kitabe yoktur. Oktay Aslanapa “Anadolu’da İlk Türk Mimarisi Başlangıç ve Gelişmesi” adlı eserinde yapının kesin olarak Melik Gazi’ye atfedilemeyeceğini çünkü benzerlerine bakılarak türbe mimarisinin XII. yüzyılın son çeyreğinde yapılmış olabileceğini; halbuki Melik Gazi’nin 1134 yılında öldüğünü ifade etmektedir.
Ancak ağızdan ağza bu türbenin Melik Gazi’ye ait olduğu günümüze kadar gelmiştir. Orhan Cezmi Tuncer ise “Anadolu Kümbetleri” adlı eserinde türbenin bulunduğu köyün Danişmentlilerin kurduğunu ifade etmekte ve yapının Danişmentlilerin egemen olduğu günlerde yapıldığını söylemekte ise de Oktay Aslanapa’nın görüşüne katılmaktadır.
Kesme taştan, yerden 75–80 cm yüksekte bir kare kaide üzerinde dört köşe tamamıyla tuğladan yapılmış kümbet, çeşitli geometrik şekillerde (baklava ve zikzak) dizilmiş, tuğla kaplamaları ile çok itinalı bir işçilik göstermektedir. Geometrik tuğla süslemeleri ve her cephenin iki yanında dar ve uzun, mukarnaslı nişleri ile bir erken devir karakteri göstermektedir. Türbenin dört cephesine birer mazgal pencere açılmıştır. Bu mazgal pencerelerin bulunduğu cepheler dikdörtgen çerçeve içerisinde sivri kemerli, kabartma silmelerle bölümlere ayrılmıştır.
Melikgazi Türbesi, klasik Selçuklu türbelerinde olduğu gibi iki bölümden meydana gelmiştir. Türbenin alt katında mumyalık, üst katında da sandukaların yer aldığı bölüm bulunmaktadır. Mumyalık kısmına türbe girişinin altındaki kapıdan girilmektedir. Mumyalık kısmı çapraz tonozlu ve haç planlıdır. Bu bölümün dışı kesme taştan, içerisi de tuğla moloz taş karışımı ile yapılmıştır. Mumyalığın üzerinde, sandukanın bulunduğu üst kat ince ve yassı tuğlalardan örülmüştür. Türbenin üzeri içten tromplu kubbe, dıştan da altıgen bir kasnak üzerine sivri külah şeklindedir. Bu türbe Meraga’da Kümbeti Kırmız, Niksar’da Kırkkızlar, Sivas’ta Sultan I. Keykavus’un türbesi ile yakın benzerlik göstermektedir.
